Przeżuwacze
Pasze rzepakowe w żywieniu przeżuwaczy stosowane są w trojaki sposób:
- komponent mieszanek paszowych,
- komponent mieszanin pasz sporządzanych w gospodarstwie, w tym jako składnik paszy (TMR),
- dodatek do śrut i otrąb zbożowych, mieszanek paszowych o uproszczonym składzie komponowanych
- w gospodarstwie, podawanych tradycyjnie do żłobu.
Dopuszczalne udziały pasz rzepakowych w mieszankach paszowych dla poszczególnych grup fizjologicznych
i gatunków przeżuwaczy wynoszą:
- krowy mleczne 30%,
- jałówki 25%,
- cielęta powyżej 80-100 kg masy ciała 20%,
- buhajki opasowe 30%,
- owce matki karmiące/nie karmiące 20/30%,
- jagnięta hodowlane 20%,
- jagnięta tuczone 25%.
Dopuszczalne udziały pasz rzepakowych w żywieniu przeżuwaczy są 2-3 krotnie wyższe niż w żywieniu drobiu
i świń. Część substancji antyodżywczych zawarta w tych paszach ulega hydrolizie i rozkładowi w procesie bakteryjnego trawienia i fermentacji żwaczowej, zatracając szkodliwe właściwości.
Receptury mieszanek paszowych i diet dla krów oraz bydła opasowego
Tab. 1 Przykłady mieszanek paszowych dla przeżuwaczy (krów ras mlecznych, jałówek, bydła opasowego, cieląt i owiec ) zawierających śrutę poekstrakcyjną rzepakową.
| Pasze | Mieszanka paszowa | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
| Śruta jęczmienna | 37 | 35 | 50 | 52 | 9 | 47 |
| Śruta kukurydziana | 37 | 36 | - | - | 57 | - |
| Śruta poekstrakcyjna rzepakowa | 18 | 15 | 20 | 25 | 15 | 15 |
| Śruta poekstrakcyjna sojowa | 5 | 11 | - | - | 10 | 5 |
| Śruta pszenżytnia | - | - | 27 | - | - | - |
| Otręby pszenne | - | - | - | 10 | 5 | 5 |
| Skladniki mineralne | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
| Zawartość składników pokarmowych w 1 kg suchej masy | ||||||
| JPM | 1,09 | 1,10 | 1,05 | 1,06 | 1,11 | 1,06 |
| JPZ | 1,08 | 1,09 | 1,04 | 1,04 | 1,10 | 1,04 |
| Białko ogólne (g) | 171 | 188 | 164 | 188 | 178 | 176 |
| BTJP (g) | 60 | 68 | 43 | 48 | 71 | 50 |
| BTJN (g) | 120 | 132 | 108 | 122 | 129 | 118 |
| BTJE (g) | 114 | 122 | 107 | 112 | 118 | 113 |
| LizTJ (% BTJE) */ | 6,19 | 6,21 | 6,68 | 6,59 | 5,91 | 6,57 |
| MetTJ (% BTJE) */ | 1,54 | 1,81 | 1,89 | 1,86 | 1,80 | 1,84 |
*/ aminokwasy trawione jelitowo w procentach BTJE
Źródło: Strzetelski J. (2009)
Przy spożyciu 5-10 kg mieszanki paszowej/dobę przez krowę o wydajności 20-40 kg mleka/dobę i 4500-9000 kg/rok, pobranie śruty poekstrakcyjnej rzepakowej będzie wynosiło od 1,0 do 3,0 kg/dobę. Zużycie śruty poekstrakcyjnej rzepakowej na laktację i rok będzie wynosiło około 500-550 kg/krowę. Przy spożyciu przez buhajka opasowego (150-550 kg) od 2 do 5 kg mieszanki paszowej/dobę, pobranie śruty poekstrakcyjnej rzepakowej będzie wynosiło od 0,50 do 1,5 kg/dobę. Przy średnich przyrostach dobowych na poziomie 1200 g, zużycie śruty poekstrakcyjnej na opas buhajka w czasie 300 dni będzie wynosiło około 300-400 kg.
Możliwości wykorzystania pasz rzepakowych w żywieniu bydła w Polsce nie zostały dotąd wykorzystane. Szacuje się, że zaledwie 10-15% krów otrzymuje mieszanki paszowe, a taka sama liczba otrzymuje mieszaniny pasz
z udziałem pasz rzepakowych (TMR). Ponad 50% krów w Polsce nie otrzymuje dodatku pasz wysokobiałkowych, co skutkuje niską wydajnością, wynoszącą średnio 4000-4500 kg mleka/rok. Słabo rozwinięta jest produkcja koncentratów białkowych dla bydła mlecznego i opasowego, w których pasze rzepakowe mogą stanowić 40-50%. Pasze rzepakowe, w tym śruta poekstrakcyjna i makuch rzepakowy mogą być wyłączną paszą białkową w mieszankach lub dietach dla krów o wydajności 6 - 7 tys. kg mleka (Brzóska, 2008). Przy wyższej wydajności dochodzącej do 9-10 tys. kg mleka, niezbędne jest podawanie obok śruty lub makuchu rzepakowego śruty sojowej ze względu na niższą żwaczową rozkładalność białka i wyższą strawność jelitową.
Mieszanki zawierające makuch rzepakowy
Makuch rzepakowy można stosować w żywieniu wszystkich grup wiekowych bydła i owiec, krów mlecznych
i buhajków opasowych.
Tab. 2 Mieszanki dla cieląt i buhajków opasowych z zawartością makuchu rzepakowego
| Wyszczególnienie | Mieszanki dla cieląt | Mieszanka dla buhajków opasowych |
|
|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | |
| Śruta jęczmienna | 27 | 44 | - |
| Śruta pszenna | 40 | 23 | - |
| Śruta z pszenżyta | - | - | 56 |
| Poekstrakcyjna śruta sojowa | - | - | 1,5 |
| Otręby pszenne | 5 | 5 | 10,5 |
| Mieszanka mineralna | 3 | 3 | 3 |
| Makuch z żółtych nasion rzepaku | - | 25 | - |
| Makuch z ciemnych nasion rzepaku | 25 | - | 29 |
| Wartość pokarmowa 1 kg suchej masy: | |||
| Sucha masa | 87,9 | 87,01 | 88,4 |
| Białko ogólne | 18,3 | 186 | 201 |
| Tłuszcz surowy | 53 | 53 | 66 |
| BTJN | 119 | 101 | 131 |
| BTJE | 102 | 101 | 102 |
| JPM | 1,08 | 1,06 | 1,04 |
| JPŻ | 1,04 | 1,02 | 1,01 |
Żródło: Strzetelski J. (2009)
Makuch rzepakowy może być stosowany w mieszankach paszowych dla krów mlecznych, w podobnych ilościach jak śruta poekstrakcyjna rzepakowa. Ze względu na niższą zawartość białka, a wyższą koncentrację energii, makuch rzepakowy jest dobrą paszą dla cieląt i buhajków opasowych. Najkorzystniej stosować go w mieszaninie ze śrutami zbożowymi i mieszanką mineralno-witaminową. Pasze rzepakowe, śruta poekstrakcyjna i makuch rzepakowy mogą być mieszane w wozach paszowych z kiszonkami, sianem, śrutami zbożowymi, wywarem gorzelnianym w celu uzyskania mieszanin pasz pełnodawkowych (TMR). Należy pamiętać, że dopuszczalne udziały pasz rzepakowych dotyczą diety pokarmowej, zatem pasz rzepakowych podawanych zwierzętom w mieszance paszowej, aplikowanej w korycie lub boksie paszowym oraz paszy objętościowej wzbogaconej w pasze rzepakowe (TMR).
Pasze rzepakowe w paszach pełnoporcjowych (TMR)
Śruta rzepakowa w dawce pełnoskładnikowej zawierającej pasze objętościowe dobrej jakości może być wyłączną białkowo energetyczną paszą dla krów mlecznych (tabela 3). W miarę zwiększającej się wydajności mlecznej ilość śruty rzepakowej w dziennej dawce pokarmowej TMR może zwiększyć się od 3 kg/d przy wydajności 20 kg mleka/d do prawie 5 kg/d przy wydajności 35 kg mleka dziennie (tabela 4). Wprowadzając makuch rzepakowy do pasz pełnoporcjowych TMR, należy uwzględnić nieco niższą zawartość w nim białka.
Tabela 3. Pasza TMR dla krowy w 12. tygodniu laktacji o masie ciała 650 kg, dziennej wydajności 25kg mleka zawierającego 4,0% tłuszczu i 3,2 % białka
| Pasza | Skład TMR % | Pobranie TMR kg/dzień w |
|
|---|---|---|---|
| Pasza | SM | SM | |
| Kiszonka z kukurydzy, 35% SM, 45% kolb | 60,7 | 51,4 | 9,7 |
| Kiszonka z traw przewiędnietych,33% SM, początek kłoszenia |
26,3 | 21,3 | 4,0 |
| Siano łąkowe z pokosu bez deszczu, początek kłoszenia | 4,4 | 9,0 | 1,7 |
| Śruta rzepakowa poekstrakcyjna | 8,3 | 17,9 | 3,4 |
| Kreda pastewna | 0,18 | 0,4 | - |
| TMR kg/dzień | - | - | 18,8 |
| Zawartość SM w TMR, % | 41,1 | - | |
Żródło: Strzetelski J. (2009)
Tabela 4. Możliwości pobrania śruty rzepakowej (kg/dobę) zależnie od wydajności mlecznej krów żywionych TMR
| Pasze | Dzienna wydajność mleka , kg | |||
|---|---|---|---|---|
| 20,0 | 25,0 | 30,0 | 35,0 | |
| Kiszonka z kukurydzy 35% SM, kg/dobę | 24,4 | 27,5 | 31,6 | 35,8 |
| Kiszonka z traw przewiędnięta 1 odrost, pocz. kłoszeni, kg/dobę |
10,6 | 11,9 | 13,7 | 15,5 |
| Siano z traw z pokosu bez deszczu 1 odrost pocz. kłoszenia, kg/dobę |
1,8 | 2,0 | 2,3 | 2,6 |
| Śruta rzepakowa poekstrakcyjna | 3,3 | 3,8 | 4,3 | 4,9 |
| Kreda pastewna, kg/dobę | 0,07 | 0,08 | 0,09 | 0,10 |
| Pobranie suchej masy, kg/dobę | 16,6 | 18,8 | 21,5 | 24,4 |
Żródło: Strzetelski J. (2009)
Wykorzystanie pasz rzepakowych w żywieniu przeżuwaczy
Poekstrakcyjna śruta rzepakowa w żywieniu krów mlecznych do wydajności 20-25 kg mleka/dobę jest pełnowartościowym substytutem śruty sojowej. Może być stosowana w ilości 1-2,5 kg/dobę. Przy wydajności powyżej 25 kg zwiększa się zapotrzebowanie na aminokwasy niezbędne, co zmusza do komponowania mieszanek paszowych lub mieszanin pasz TMR ze śrutą bądź makuchem rzepakowym oraz ze śrutą sojową w proporcji 1:1. Dawki śruty lub makuchu rzepakowego powyżej 2,5-3,0 kg/dobę podawane w mieszance paszowej albo mieszaninie pasz TMR pogarszają wyjadanie pasz i mogą obniżyć ich pobranie, a tym samym pobranie białka i energii. Niższa strawność jelitowa aminokwasów nie zabezpieczy wówczas potrzeb pokarmowych krów na te składniki.
W okresie okołoporodowym zwanym także przejściowym (od 3. tygodnia przed porodem do 3. tygodnia laktacji) krowy mają ograniczoną zdolność pobrania paszy i skarmianie mieszanki paszowej zawierającej wyłącznie poekstrakcyjną śrutę rzepakową może dodatkowo ujemnie wpływać na pobranie w tym czasie paszy. Wskazane jest, aby mieszanka paszowa dla krów w okresie przejściowym zawierała oprócz pasz rzepakowych także śrutę sojową.
W Instytucie Zootechniki-PIB, Zakład Doświadczalny Pawłowice w żywieniu krów wysokomlecznych stosowano 30% makuchu rzepakowego w mieszankach paszowych. Krowy żywiono paszą TMR zawierającą: kiszonkę z kukurydzy, kiszonkę z lucerny, siano łąkowe, kiszone wysłodki buraczane, kiszone młóto browarniane i mieszankę paszową. Krowy o wydajności 25, 35 i 45 kg mleka/dobę pobierały odpowiednio 1,2; 2,7 i 3,5 kg makuchu rzepakowego na dobę.
Poekstrakcyjna śruta i makuch rzepakowy mogą być stosowane w żywieniu buhajków opasowych. Zalecenia francuskie wskazują na możliwość opasania bydła mięsnego, rasy Limousine od 8. do 16. miesiąca (300-500 kg masy ciała) dietami z udziałem pasz rzepakowych. Buhajki otrzymujące kiszonkę z kukurydzy i mieszankę paszową zawierającą 35% śruty poekstrakcyjnej rzepakowej dały przyrosty dobowe 1200 g.
Badania Instytutu Zootechniki-PIB wskazują na możliwość opasania buhajków od 250 do 520 kg masy ciała kiszonką z kukurydzy do woli i sianem oraz mieszanką paszową zawierającą 20% poekstrakcyjnej śruty rzepakowej. Dzienne zużycie paszy rzepakowej wynosiło 0,6-1,0 kg/buhajka.
W innych badaniach opasanie buhajków od 155 do 540 kg masy ciała granulowaną mieszanką zawierającą 20% suszu z kukurydzy i 80% mieszanki paszowej - w tym 29% makuchu rzepakowego - dało przyrosty 1222 g/dobę, przy zużyciu 8,18 kg paszy/dobę, w tym 1,9 kg makuchu rzepakowego.
W żywieniu cieląt do 120. dnia życia można stosować mieszanki paszowe zawierające pasze rzepakowe w ilości 20-25%, jako uzupełnienie płynnych preparatów zastępujących mleko. Po przejściu na pasze suche cielęta mogą pobierać od 1 do 3 kg mieszanki paszowej, w tym odpowiednio 0,20-0,75 kg pasz rzepakowych.
Inne badania wykonane w Instytucie Zootechniki-PIB wykazały, że w żywieniu owiec matek można stosować 0,14 kg/dobę poekstrakcyjnej śruty rzepakowej. W tuczu jagniąt stosowano mieszanki paszowe zawierające około 15% i 20% poekstrakcyjnej śruty sojowej, przy pobraniu 0,10-0,16 kg tej paszy/jagnię/dobę. Przyrosty masy ciała jagniąt były wysokie i wynosiły 200-250 g/dobę. Mieszanki paszowe zawierające poekstrakcyjną śrutę rzepakową mogą być także wykorzystane w pastwiskowym tuczu jagniąt, w mieszaninie z otrębami lub śrutami zbożowymi.
Podawanie krowom mlecznym i buhajkom opasowym makuchu rzepakowego zawierającego 10-15% (100-150 g/kg) tłuszczu wzbogaca mleko i mięso wołowe w nienasycone kwasy tłuszczowe, pożądane w diecie człowieka, szczególnie kwasy z rodziny n-3. Makuch rzepakowy w mieszankach paszowych nie wpływał ujemnie na cechy fizyko-chemiczne mięsa.
Przyjmuje się, że dopuszczalne dobowe spożycie glukozynolanów przez krowy wynosi 50 µ moli/dobę. Oznacza to, że przy zawartości średniej zawartości 15 µ moli/kg krowy mogą pobrać 3-3,5 kg śruty poekstrakcyjnej lub makuchu rzepakowego na dobę. Podane wartości można przyjąć dla mieszanek paszowych, jak i diet dla przeżuwaczy.
Opracowano na podstawie książki „Pasze rzepakowe w żywieniu zwierząt”
prof. dr hab. Franciszek Brzóska, doc. dr hab. Ewa Hanczakowska, prof. dr hab. Jerzy Koreleski, prof. dr hab. Juliusz Strzetelski,
doc. dr hab. Sylwester Świątkiewicz, Instytut Zootechniki PIB w Balicach
tom III „Teraz rzepak, Teraz olej”
